mofimu

Mofimu

Nomino

• • Mofimu** (wingi: **mofimu**) ni kipashio cha kimsingi katika taaluma ya isimu ambacho hakina maana kamili peke yake, bali kina mchango wa kimuundo au kimaana katika neno. Mofimu inaweza kuwa mzizi wa neno, kiambishi awali, kiambishi tamati, au kiambishi kati.

Aina za Mofimu

1. **Mofimu Huru**:

  - Mofimu ambazo zinaweza kusimama peke yao na bado zikawa na maana kamili.
  - Mfano: "mtoto," "mpira," "mama," "chakula."

2. **Mofimu Tegemezi**:

  - Mofimu ambazo haziwezi kusimama peke yao na zinahitaji kuunganishwa na mofimu nyingine ili kuwa na maana kamili.
  - Mfano: "ki-," "-ana," "li-," "-wa."

Mifano ya Mofimu katika Maneno

1. **Mtoto**:

  - **Mtoto**: Hii ni mofimu huru inayomaanisha mtu mdogo au mwana wa kiume au wa kike.
  

2. **Alipika**:

  - **A-**: Mofimu tegemezi inayoashiria nafsi ya tatu umoja (Yeye).
  - **-li-**: Mofimu tegemezi inayoashiria wakati uliopita.
  - **-pika**: Mzizi wa kitenzi ambao unaweza kuwa mofimu huru kwa baadhi ya maneno.

3. **Mwalimu**:

  - **M-**: Mofimu tegemezi inayoashiria nafsi ya umoja.
  - **-walimu**: Mzizi wa nomino unaoashiria mtu anayefundisha.

4. **Kucheza**:

  - **Ku-**: Mofimu tegemezi inayoashiria kitenzi katika hali ya msingi (infinitive).
  - **-cheza**: Mzizi wa kitenzi.

Uundaji wa Maneno kwa Kutumia Mofimu

- **Kupenda**: Ku- (mofimu tegemezi) + -penda (mzizi wa kitenzi) - **Mpishi**: M- (mofimu tegemezi) + -pishi (mzizi wa nomino inayotokana na kitenzi "pika") - **Alitembea**: A- (nafsi ya tatu umoja) + -li- (wakati uliopita) + -tembea (mzizi wa kitenzi)

Tazama Pia

• sintaksia: Taaluma inayohusika na uundaji wa sentensi.
• semantiki: Taaluma inayohusika na maana za maneno na sentensi.

Marejeo

• Taasisi ya Uchunguzi wa Kiswahili. (2020). ;Mwongozo wa Sarufi ya Kiswahili.
• M. M. Mulokozi. (2001). Sarufi ya Kiswahili: Misingi na Mbinu.

Ingizo hili ni sehemu ya mradi wa Kuboresha Wikipedia na Wikamusi ya Kiswahili. Unaweza kusaidia kuihariri na kuongeza maana.